Radio, online – Prezidenti Comisaun Nasional das Eleisoens ( CNE) Faustino Cardoso fo sai katak, partidu ne’ebe mak nia votus la liu husi 3% votus hirak ne’e sei la fo ba partidu ida maibe votus ne’e sei soe ba lixu.
“Hau bele katak, prezensa partidu barak iha Timor-Leste estraga deit tanba ferik katuas, joven , inan aman, inklui ita hotu mak ba vota iha partidu ne’ebe ita hili ne’e la to’o 3% la to’o la to’o 13 500 votus (trezi mil quinentos) entaun votus ida ne’e soe saugate deit,” dehan Cardoso iha nia servisu fatin CNE Kintal bo;ot Dili Tersa (26/6).
Bainhira partidu sira ne’e halo koligasaun hodi bele priense 3% komisariu arif hatan labele, partidu sira ne’e so bele halo koligasaun wainhira sira tama ona iha parlamentu nasional ida ne’ e nia sistema mak hanesan ne’e
sira esplika partidu politika sira (parpol ) ne’ebe mak bele tur iha Parlamentu Nasional (PN) minimu kredit hetan la iha votus 3% husi total votus validus.
‘Ita bele dehan katak partidu ida para bele tama no hetan ka keixa ida iha parlamentu nasional minimu sira tenki hetan ka iha votu 3% husi total votus validus,”Cardoso esplika.
Prezidenti CNE hatutan, matematika simples hanesan ne’e, se karik total buletin de votus validus 450 mil quarto ( centus quingentus mil ) entaun signifia katak partidu ida para bele hetan kadeira rua ne’ebe minimu kadeira rua sira hetan 13% ne’e sira tenki hetan minimu 13,500 votus (trezi mil quingentus ) kada partidu ida.
Nia dehan kompara ho eleisaun parlamentar 2007’ iha partidu 14 maibe partidu ne’ebe mak hetan kadeira ka liu husi 3% ne’e partidu 7 deit inklui koligasaun rua lolos partidu lima mak tama maibe tanba iha koligasaun rua entaun iha partidu 7 mak tama mas ida ne’e 2007 nian.
“Hau fiar katak ba eleisaun 2012 ne’e mos la liu husi partidu 7 agora partidu mak iha 21 so partidu 7 mak tama iha parlamentu nasional tanba sira iha 3% ne’e signifika partidu barak mak sei la tama iha parlamentu nasional ,” Cardoso konfesa.
Cardoso esplika, se karik partidu 21 ne’e mak la tama iha parlamentu nasional ka votus la to’o 13.,500 votus ( trezie mil quingentus ) entaun se iha votus barak mak sei soe saugate deit.
Iha kalkulasaun partidu hetan 8.000 entun kuaze 100 mill votus maka sei soe saugate deit, ida ne’e ninia sistema mak hanesan ne’e. Partidu ne’ebe maka tama iha parlamentu ida ne’e tuir kalkula simples deit, ida ne’e sekarik asumi total votus validus 450 mil (quarto centos cincoenta mill), signifika katak 3 mill 500 votos (trese mill quinentos ) mka bele liu hosi 3%.
Sekarik asumi 100 mil votus mak la uja ka saugate entaun hela 350 mill votus (treze sicoenta mmill) ka 350 mill votus bagi ba kadeira 65 entaun kuaze kadeira ida 5mill 300 (cinco mill treze sentos) ka 5 mill 400( sinco mill qutrosentos) ne’ebe’e kadeira ba 5 mill ida ne’e matematika simples.
Entertantu Komisairu CNE Arif Sagran reforsa katak, eleisaun parlamentar iha TL uza sistema proposional. Dehan katak, atu hetan asentu Parlamento Nasional, partidu koligasaun ka partidaria depende ba persentazen votus ne’ebe maka hetan iha eleisaun ka tenki aplika barreira 3%.
Arief fo ezemplu se iha eleisaun maka partido ida hetan 20% automatikamente nia mos iha posibilidade 20% hetan kadeira iha PN, ida ne’e maka dehan sistema proporsional dehan katak, depende ba persentazen bo’ot ka ki’ik.
Barreira eleitoral 3%, ne’ebe signifika katak, partidu koligasaun partidaria bele barak maibe so ba sira ne’ebe’e maka konsege hakat liu ba brreira eleitoral 3% ne’e mak bele kualifikadu atu hetan atruibuisaun asentu iha PN. Ba partidu ne’ebe hakat liu 3% hosi total votus validus nasional tomak mak bele kualifikadu.
Discussion about this post