Radio, online – Durante ukun-an foin premeira vez, Asaun Uniaun Agrikultura Ermera (UNAER) hamosu polemika iha uma fukun Parlamentu Nasional ne’ebe prezensa Ministra Justisa hodi debate esbosu lei expropriesaun, lei ba rai no lei fundu imobiliariu. Iha manifesta ne’e UNAER iha votasaun hasai sira nia kartaun mean hodi kontra ba lei refere.
Maske asaun kontra ba lei ne’e maibe Deputadu hare ba lei ne’e importante tebes hodi pasa lei ne’e. Votus husi UNAER la konta, tamba ema publiku laiha direitu atu halo votasaun tuir lei iha PN. Lei Esproprisaun ne’e pasa ho votus, 27, kontra 13 no abstensaun 1.
Tuir Amaro Silveriu, Prezidenti UNAER hateten, durante tinan barak nia laran hahu husi tinan 2000 too agora komunidade ermera halo esforsu oin-oin hodi hatoo sira nia preokupasaun ba estadu, parlamentu Nasional no ministeriu justisa liu-liu ba esbosu lei rai nian hodi konsidera povu nia ezizensia ba reforma agraria iha esbosu lei rai nian maibe laiha ida mak preokupa no konsidera sira nia aspirasaun tanba nee ami hakarak hatudu katak ami lakon ona ami nia konfiansa ba reprezentante povu iha PN.
Asaun nee rasik partisipa husi komunidade sira ne’ebe mai husi fatin no organizasaun oin-oin hanesan; membrus uniaun agrikultores distritu emera nian ne’ebe durante nee ezizi reforma agraria popular ba povu toos nain sira iha distritu Ermera, komunidade Bairo golgota-Komoro, Lecidere, eis brimob, estudantes no membrus redi ba rai Timor leste nian besik ema lima nulu resin.
Razaun ba asaun vota kontra nee tanba lei tolu nee la benefisia ba povu kbiit laek sira, maibe fo benefisiu liu ba; estadu hodi foti rai, ema latifundiariu sira/osan nain sira no ba ema sira iha sertifikadu/alvara no dokumentus rai ihatempu kolonial nian.
Iha debate lei ne’e, hamosu mos hakilar malu entre Deputadu Jose Texeira ho Deputadu Natalino dos Santos, tamba lia fuan fasista.
Iha intervensaun Deputadu Jose Texeira liu husi lei rai esproprisaun dehan, probelema baziku viola ona direto fundamaenta ba propriedade privada. Estado iha direto tomak ba utilidade publiku hodi halo eskola no posto sanitari no seluk tan.
“Ita la kolia ida ne’e ona, maibe ita kolia fali estado autoritario fasista hau hakarak fo hau nia rai ba hau nia maluk. Hau bele ba foti fali ida ne’e realidade, la defini ona ba untilidade publiku. Maibe hakerek iha lei katak privadu de kariza emprezarial,”dehan Texeira.
Tamba dehan estadu fasista, Deputado Natalio do Santo ho lia maka’as dehan, Timor ona rasik mak halo lei ne’e nusa mak ita dehan lei ne’e fasista. Lei ne’e Timor oan iha Parlamento Nasional halo desiaun laos ema estrajeiru.
“Hau nia ran maubere, hau nia ran kahur. Ne’ebe buat diak ba povo hau defende duni. Laliak koalia lei ne’e atu ba halo indiminazasaun arbiru no la halo despeza adminitrasaun arbiru. Ita deputadu sira iha ne’e laos ema estranjeiru nusa mak dehan dehan estadu fasista,”dehan Natalino kontra ba liafuan fasista.
Fernanda Borges husi PUN husu ba deputadu sira atu debate lei laos atu trata malu fali. “Ita iha ne’e laos atu koalia se mak puru lolos iha nasuan ne’e.
Tuir Fernanda se mak moris iha Timor ne’e nia Timor nia oan. Ema ne’ebe mak defende ba rai ne’e ba ukun-an nee mak Timor puru. Diak liu debate ba intereses povu rai ida ne’e nian deit.
“Ita nia Primeru Ministru mos laos Puru, Mari Alkatiri mos laos Puru, Ramos Horta mos laos puru. Maibe moris iha Timor no defende povo nia interese,”Fernanda komenta.
Hatan ba kestau ne’e Ministra Justisa Lucia Lobato dehan, governu laos halo lei hodi halo lufulafu. Governu halo lei ne’e hanoin atu asegura povu nia direitu .
Lucia husu ba publiku sira mak iha Deputadu nia kotuk ne’ebe halo votasaun ilegal ne’e diak liu tuir dalan se la konkorda iha buat balun iha lei ne’e bele ba tribunal halo koresaun. Ministra Justisa ne’e husu atu UNAER sira la bele halo imajen iha PN ne’e hanesan fatin manifestu.
Vise II Prezidenti PN Maria Paixao kontra tebes ba publiku sira mak tama ba PN hodi halo asaun foti kartaun mean hodi kontra ba lei rai ne’e nian.
“Ami mai iha ne’e laos atu koalia halimar, ami debate ba distinu povu ne’e nian,”Maria akresenta.
Discussion about this post