Sunday, May 11, 2025
Radio Liberdade Dili - FM 95.8 Mhz
Advertisement
  • Varanda
    • Vizaun & Misaun
  • Se Mak Ami
  • Notisia
    • Atualidade
    • Feature News
  • GenderEquality
  • Desportu
  • Opiniaun
  • Artista
  • Foto
  • Programa Radio & Orariu
No Result
View All Result
Radio Liberdade Dili - FM 95.8 Mhz
  • Varanda
    • Vizaun & Misaun
  • Se Mak Ami
  • Notisia
    • Atualidade
    • Feature News
  • GenderEquality
  • Desportu
  • Opiniaun
  • Artista
  • Foto
  • Programa Radio & Orariu
No Result
View All Result
Radio Liberdade Dili - FM 95.8 Mhz
No Result
View All Result
Home Notisia

Konservasaun Bee Ho Matenek Lokál, Populasaun Suku Loré I La Susar Bee Moos.

Eva Florentina by Eva Florentina
October 29, 2024
in Notisia
0
Konservasaun Bee Ho Matenek Lokál, Populasaun Suku Loré I La Susar Bee Moos.
72
SHARES
289
VIEWS
Share on FacebookShare on TwitterShare on Whatsapp

RALIBER- Populasaun iha suku Loré I postu administrativu atual Loré munisípiu Lautém laiha problema ho bee moos tanba komunidade sira kuidadu bee matan tuir tradisaun no kultura uma lisan ida-idak nian no fi’ar metin tara bandu ne’ebé beiala sira husik hela.

Administrador sesante Loré hanesan reprezentante família bee matan ho naran Humina, Carolino da Silva haktuir kulturalmente desde uluk tara bandu nanis no hanesan jerasaun foun kontinua bandu ema la tesi ai arbiru área bee nian.

Carolino da Silva, reprezentante Komunidade Suku Loré I.

“Tanba iha ne’eba iha fiar ida katak bainhira ita tesi iha ne’eba hanesan Hali, Ai kiar, Ai Boot sira, katuas sira nia fiar hatete bee nain sei semo ba fatin seluk nk bee ne maran no ita mate hotu, entaun iha ne’e bandu ema atu labele tesi ai arbiru”” haktuir Carolino da Silva ba Jornalista sira iha Loré.

Tuir kronolójia nia dehan katak tenpu uluk beiala sira halo serimónia ritual oho animál hodi fo han no hemu bee matan nia nain natureza nunee bee kontinua eziste.

“Bee ne’e uluk ami nia beiala sira kada tinan sempre halo tuir katak ba iha ne’eba tenki oho Bibi, Fahi, no manu depois hamoos foer no ai-abut ne’ebe taka bee matan atu sai tanba ne’e mak ate a data bee ne’e eziste nafatin no populasaun hotu hotu aproveita” Nia dehan.

Hafoin ukun mai iha tinan 2004 nia hatete, Komunidade sira hetan apoiu Ai-Oan husi Ajensia Internasionál husi Nasoens Unidas (The Food and Agriculture Organization FAO) atu kontinua kuda iha àrea protezida bee matan nian.

“Desde uluk Ai horis sira moris natural, depois de Indonézia nia tempu mós la halo protesaun kuda Ai maibé iha tempu ukun an mai iha 2004 Ministériu Agrikultura, departementu FLorésta nian servisu hamutuk ho Ajensia balun ne’e mak ninia programa servisu halo protesaun ba bee matan sira, entaun sira fo ai oan ba ami hodi kuda iha bee ulun ne’ebé ajuda husi FAO”. konta tuir da Silva.

Nia hatete liu husi Kuda no tara bandu hodi proteje bee matan, bainhira iha tenpu bailoro naruk komunidade nafatin asesu bee ho di’ak.

Wainhira mosu bainloro naruk bee ne’e nafatin iha la maran, maibé forsa bee maka menus uituan mas kualkér tempu bee ne’e eziste nafatin. Tara bandu ne’e ba bee matan hotu hotu, tanba tara bandu ne’e nivél suku Loré 1 kontinua promove.

Hanesan mos Xefi suku iha 2004 to’o 2009 nia rasik halo konseitu ida kona ba tara bandu ne’e atu labele sunu rai no tesi ai arbiru ho objetivu atu proteje ema nia plantasaun inklui protesaun ba àrea protejida atu ema labele oho aminal fuik sira hotu hotu iha laran inklui protesaun ba bee matan sira.

“Tara bandu ne’e komunidade sira respeita, maibé komunidade balun Oknum ke ladun respeitu tara bandu ne’e mas dalabarak ita nia servisu hamutuk entre ita ho kuarda Florésta sira inklui ita nia PNTL ho Konsellu polisiamentu Komunitária, husi ita nia servisu hamutuk konsiensializa nafatin entaun ema halo tuir tenik nia”  Carolino haktuir

Abilio Amaral Atual Xefi Suku Loré I rekonese katak realmente daudaun ne’e ninia populasaun sira hotu asesu ona bee moos ho di’ak.

Xefi Suku Lore I, Abilio Amral

“Hau hanóin Komunidade asesu hela bee, só kanalizasaun ne’e mak ita presija hadi’a tanba balu aat ona sistema kanalizasaun ba komunidade sira husi Cruz Vermelha Timor-Leste iha 2019. iha bee balun kanaliza husi PNDS no FOiN lalais bee matan Mahalira daudaun ne’e konstrusaun seidauk remata espera katak iha tenpu badak sei finaliza”. hatete Xefi Suku Loré I ne’e iha nia knaar fatin.

Autoriedade ne’e garante katak nia populasaun iha Loré I sei laiha problema kona-ba bee moos tanba iha ai-horis ne’ebé barak hodi fornese bee ba komunidade sira.

“Daudaun ne’e bee ne’ebé eziste ha’u hanoin bee ne’e sufsiente nafatin ba ita nia komunidade tanba ita haree iha bee matan sira aihoris barak entaun bee nia ezistensia maske bainloro naruk bee sufsiente hodi fornese ba komunidade”” hakotu Xefi suku ne’e.

Nune’e mos autoridade lokal Xefe Aldeia Horolata, Edemundo Sequeira informa iha Aldeia Horolata konaba bee maioria komunidade sira asesu ona maibé seidauk 100% tanba iha uma kain sanulu resin uza tanki ida maibé kuaze hotu asesu bee.

“Bee matan ne’e mai husi aldeia Otcho-Tchau komunidade sira uza bee ne’e hemu tein fase ropa no uza hodi haris no ita ko’alia konaba mudansa klimátika iha tempu naruk bee matan ne’e la maran”, informa Xefi Aldeia.

Husi sorin seluk jornalista sira hakbesik direta ba komunidade hodi rona komunidade sira nia lian atu hatene los ka lae sira asesu hotu bee moos? Nune’e inan ida naran Juleta da Conceiçao haktuir sira asesu bee ho di’ak ba atividade loron loron nian.

“Ami Aldeia Horolata asesu bee moos ho di’ak, soke iha tempu bainloro be’e menus maibé la maran no ami uza hodi kuda modo tein no fase ropa sufisiénte”, haktuir Juleta da Conceição.

Be’e Matan ida Mahalira

Nune’e mós aman ida naran Jose da Costa haktuir mos katak, iha dalaruma mosu desentimentu entre komunidade sira tanba bee ne’ebé sira uza sei iha torneira públiku.

Enkuantu Observasaun Jornalista sira nian iha terenu hare’e katak Loré hafutar ho Ai horis oin-oin ne’ebé furak hodi fó buras ba nia emar sira.

Komunidade sira asesu hela be’e iha aldeia Horolata.

Entratantu bee Matan Lima ne’ebé daudaun Populasaun sira asesu hela maka hanesan Humnina, Moelina, Supalira, Dualira no Mahalira.

Suku Loré I Aldeia lima mak hanesan, Tchai, Titilari, Maluro, Otcho-Tchao, Orolata no Vailana total uma kain 841 ho nia populasaun 3723 kompostu husi mane 1865 no feto 1863.

Informasaun ida ne’e jornalista sira hetan liu husi Atividade Media Tour ne’ebé realiza husinAsosiasaun Jornalista Timor-Leste kolabora ho OXFAM iha Timor-Leste no hetan fundus husi OXFAM iha Hongkong.

Jornalista: Natalino Ximenes

Previous Post

Mane no Labarik Mane Espresa Idea husi Zine, iha Konbinasaun Arte no Hakerek

Next Post

Nakukun Falun Bernadino nia Matan, Kaben Linda Esforsu Mesak Sustenta Família

Eva Florentina

Eva Florentina

Related Posts

Luta Femenizmu, Entre, Egoismu
Notisia

Luta Femenizmu, Entre, Egoismu

April 1, 2025
Selebra Existensia Aportil IP ba dala 22, Funsionariu Halo Doasaun Ran hodi Ajuda Pasiente iha HNGV
Notisia

Selebra Existensia Aportil IP ba dala 22, Funsionariu Halo Doasaun Ran hodi Ajuda Pasiente iha HNGV

March 26, 2025
SEI Lidera KIM, Atu Haree ba Planu Asaun Nasional Hodi Luta ba VBJ
Notisia

SEI Lidera KIM, Atu Haree ba Planu Asaun Nasional Hodi Luta ba VBJ

March 24, 2025
AJTL ho Oxfam lansa Boletin Media Tour kona-ba Mudansa Klimátika
Notisia

AJTL ho Oxfam lansa Boletin Media Tour kona-ba Mudansa Klimátika

March 20, 2025
SEI  Enkontru Dahuluk ho Rede Referal Sira
Notisia

SEI  Enkontru Dahuluk ho Rede Referal Sira

March 18, 2025
SEI no Institute of Business IOB Hala’o Dialogu Kona-ba Prevensaun Violénsia Hasoru Jéneru
Notisia

SEI no Institute of Business IOB Hala’o Dialogu Kona-ba Prevensaun Violénsia Hasoru Jéneru

March 14, 2025
Next Post
Nakukun Falun Bernadino nia Matan, Kaben Linda Esforsu Mesak Sustenta Família

Nakukun Falun Bernadino nia Matan, Kaben Linda Esforsu Mesak Sustenta Família

Discussion about this post

Your browser does not support the audio element.
Fans na'in: mak rona hela
Loading ...
Winamp, iTunes Windows Media Player Real Player QuickTime Stream Proxy

POPULAR

  • DALIA SOARES PEREIRA FINALISTA CS-UNTL, HARÍ RASIK NIA MÉDIA

    DALIA SOARES PEREIRA FINALISTA CS-UNTL, HARÍ RASIK NIA MÉDIA

    1266 shares
    Share 506 Tweet 317
  • SERVISU VOLUNTÁRIU TINAN 13 IKUS MAI MARIA (EMI) HETAN KONFIANSA  SAI JESTORA IHA RÁDIO KOMUNIDADE RAIHUSAR

    399 shares
    Share 160 Tweet 100
  • Hasa’e Folin Tarifa DNTT Prende Ona Bís Haat

    386 shares
    Share 154 Tweet 97
  • Hetan Oportunidade ba Austrália Abel Susesu Hola Rai no Halo Uma ba Inan Aman.

    363 shares
    Share 145 Tweet 91
  • UNTL Nia Departemente Komunikasaun Sosiál: Dezafiu no Ninia Problema Sira

    322 shares
    Share 129 Tweet 81

KONTAKTU AMI

Avenida Hudi Laran, Usindo
Dili, Timor-Leste

Recent News

Luta Femenizmu, Entre, Egoismu

Luta Femenizmu, Entre, Egoismu

April 1, 2025
Selebra Existensia Aportil IP ba dala 22, Funsionariu Halo Doasaun Ran hodi Ajuda Pasiente iha HNGV

Selebra Existensia Aportil IP ba dala 22, Funsionariu Halo Doasaun Ran hodi Ajuda Pasiente iha HNGV

March 26, 2025
  • About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact

© 2021 Radio Liberdade Dili - Powered by FMDC & Hosted by Kalohan.NET

No Result
View All Result
  • Varanda
    • Vizaun & Misaun
  • Se Mak Ami
  • Notisia
    • Atualidade
    • Feature News
  • Gender
  • Desportu
  • Opiniaun
  • Artista
  • Foto
  • Programa Radio & Orariu

© 2021 Radio Liberdade Dili - Powered by FMDC & Hosted by Kalohan.NET